Son yıllarda adını sıkça duyduğumuz iki kelime var, sera etkisi. İlk duyulduğunda insana sanki güzel bir şeymiş imajı veren bu kelimeler aslında pek de masum değiller. Bir çok sera gazının atmosfer yüzeyinde birikmesi sonucunda biricik gezegenimiz olan Dünyamız, bu gazları atmosfer yüzeyinde tutar. Sonrasında güneşten aldığı ışığı yansıtmak yerine burada biriktirir. Bunun sonucunda ise sıcaklık da artış görülür, buzullar eriyebilir ve mevsimler değişebilir.
Adeta bir felaket senaryosu okuyormuş izlenimi veren bu sera gazları pek çok çeşittir. Ve bunların hepsi bu derece zararlı değildir. Bu yazımızda en zararlı sera gazlarının neler olduğunu öğreneceğiz. Okumaya henüz başlamadan bir tahminde bulunun, bakalım yazının sonunda doğru tahmin edebilmiş olacak mısınız?
1. Su buharı
En zararlı sera gazı budur. Sizi fazla bekletmek istemedik, bu nedenle hemen tahmininizin doğruluğunu öğrenin istedik. Peki sizce de en zararlı sera gazının su buharı olması çok ilginç değil mi? Hatta pek çoğumuz su buharının sera gazı olmasını bile yadırgayabilir. Hükümetler Arası İklim Değişikliği Paneli veya IPCC’ye göre, sera etkisinin % 36-70’inin Dünya atmosferindeki su buharından kaynaklandığını söylemiştir. Suyun bir sera gazı olarak değerlendirmesinin nedeni, Dünya’nın yüzey sıcaklığındaki bir artışın gerçekleşebilmesi için su buharının sıcaklığa tutunacak bir alan sağlaması ve bu nedenle artan ısınma problemine neden olmasıdır.
2. Karbondioksit
Sera etkisine neden olan en zararlı ikinci gaz olarak görülür. Bu gaz atmosferde zaten bulunur, ancak insan faaliyetleri, fosil yakıtların kullanımı sonucu çıkan gazlar atmosferdeki karbondioksit derişimini arttırır.
3. Metan
Metan en zararlı üçüncü sera gazı olarak bu listede yer alır. Hem insan kaynaklı hem de doğal kaynaklı metan oluşabilir. Bataklıklar ve termitler metan salınımı yaparlar. Sığır çiftlikleri atmosferdeki metan gazı seviyesinin artmasına neden olur.Ayrıca metan gazı ozon tabakasının incelmesine de neden olur. Karbondioksit ve suya dönüştürülmeden önce atmosferde yaklaşık 10 yıl kalır. Son 20 yıl içerisinde metan oranı %72 civarındadır ve bu küresel ısınmanın artmasına neden olur. Metan döngüsü tam olarak anlaşılamamıştır, ancak 1750’den beri atmosferdeki metan seviyesinin %150 arttığı bilinmektedir.
4. Nitröz Oksit
Bir diğer adıyla azot oksittir. Listede 4. Sırada yer alan bu gaz, aerosol sprey itici, anestezik ilaç, roket yakıtı için oksitleyici ve otomotiv araçlarının motor gücünü arttırmak amacıyla kullanılır. Güneşin ısısını yakalama konusunda karbondioksitten 298 kat daha güçlüdür.
5. Ozon
En güçlü 5. Sera gazıdır. Fakat bu gaz dünya üzerinde eşit olarak dağılmamıştır, bu nedenle etkileri gazın bulunduğu yere göre değişir. Üst atmosferde ozonun tükenmesi, güneşten yayılan radyasyonun yüzeye sızmasına neden olur. Bu durum cilt kanserinde artışa neden olur. İnsan faaliyetleri ozon miktarını azaltırken, doğa olayı olan yıldırım düşmeleri de ozon seviyesini azaltır.
6. Floroform veya Triflorometan
Atmosferde en bol bulunan hidroflorokarbondur. Gaz, silikon çip üretimi ve yangın söndürücü olarak kullanılır. Floroform karbondioksitten 11.700 kat daha güçlüdür ve atmosferde 260 yıl kalabilir.
7. Heksal Florotan
Yarı iletken üretiminde kullanılır. Isı tutma kapasitesi karbondioksitten 9.200 kat daha fazladır ve atmosferde 10.000 yıldan daha uzun süre kalabilir.
8. Sülfür Heksaflorid
Isı yakalama kapasitesi karbondioksitten 22.200 kat daha fazladır. Elektronik endüstrisinde yalıtkan olarak kullanılır. Yoğunluğunun yüksek olması, diğer kimyasal maddelerin atmosferdeki dağılımına yön vermesini sağlar. Sera etkisine neden olmasaydı, bu gaz ile bir tekneyi havada izleyebilir, sesimizi daha derin etkili bir hale getirebilirdik.
9. Trikloronuorometan
Ozon tabakasını diğer soğutucu akışkanlardan daha hızlı tüketir ve ısı tutma kapasitesi karbondioksitten 4600 kat daha fazladır. Güneş ışığı trikloronuorometana çarptığında parçalanır ve bunun sonunda başka bir toksik madde olan klor gazı açığa çıkar.
10. Perflorotribütilamin ve Sülfüril Florür
En kötü 10. sera gazı bu iki kimyasal arasındaki bağ sonucu oluşur. Sülfüril florür, böcek kovucu ve termit öldüren bir maddedir. Isıyı yakalama kapasitesi karbondioksitten 4800 kat daha fazladır. Atmosferde 36 yıl kalabilir. Atmosferde trilyonda 1.5’luk bir paya sahiptir. Jeofizik Araştırmaları Dergisi’ne göre atmosferdeki derişimi her yıl %5 civarında artış göstermektedir.
En kötü 10. sera gazı için ikinci iddialı madde perflorotribütilamin veya diğer bir deyişle PFTBA’dır. Elektronik endüstrisinde 50 yılı aşkın süredir kullanılan bir kimyasaldır. Isıyı karbodioksitten 7000 kat daha güçlü şekilde tutar. Atmosferde varlığını 500 yıldan daha fazla süre sürdürebilir. Atmosferde trilyonda 0.2 oranında bulunur.
En zararlı sera gazlarının ne olduğunu, ne gibi etkileri olduğunu ve atmosferde kalma sürelerini öğrenmiş olduk. Genel olarak baktığımızda Sanayi Devrimi’nden bu zaman kadar geçen süreçte 280 ppm olan atmosferik karbondioksit miktarı yaklaşık %45’lik bir artış göstererek 415 ppm civarına ulaşmıştır. Bu değerdeki karbondioksit derişimine en son 3 milyon yıl önce ulaşılmıştı. Fosil yakıt kullanımı, petrol ve doğal gaz, arazi kullanımındaki değişiklikler, ormanların azalması gibi pek çok etki atmosferdeki karbondioksit miktarının artmasına neden olur.
Hazırlayan: Rabiye Baştürk
Kaynak: 1 (Erişim: January 09, 2020) 2 (Erişim: January 09, 2020)
