Mitoz, çekirdekteki kromozomların iki hücre arasında eşit olarak bölündüğü hücre döngüsü aşamasıdır. Hücre bölünmesindeki süreç tamamlandığında, aynı genetik materyale sahip iki hücre oluşur.
İnterfaz
Hücre mitoz döngüsüne girmeden önce fazlar arasında büyüme olur. Normal bir hücre döngüsündeki bir hücre, bölünme süresinin yaklaşık %90’ınını fazlar arasında harcar.
- G1 fazı: DNA sentezinden önceki aşamadır. Bu aşamada hücrenin kütlesi artar. G1 aşaması bölünmenin ilk aşamasıdır.
- S fazı: DNA’nın sentezlendiği aşamadır. Çoğu hücrede DNA’nın sentezlendiği dar bir zaman aralığı vardır. S, sentez anlamına gelmektedir.
- G2 fazı: DNA sentezinin gerçekleşmesinden sonraki aşamadır. Fazların başlamasından önceki aşamadır. Hücre, protein sentezi yapar ve boyut olarak artmaya devam eder. G2 aşaması bölünmenin ikinci aşamasıdır.
Ara fazın son aşamasında hücre halen nükleollere sahiptir. Çekirdek, nükleer bir zarla sınırlanmıştır, hücrenin kromozomları kopyalanmıştır ancak kromatin biçimindedir.
Profaz
Kromatinler, kromozomlara dönüşür. Sentrioller hücrenin zıt kutuplarına çekilir ve iğ iplikleri oluşur. Bu faz, fazlar arası mitotik sürecin ilk gerçek adımıdır.
- Kromatin ipliklerin her biri sentromerde birleşerek kromozom oluşturur. 2 kromatin ipliği 1 kromozom oluşturur.
- Mikrotübüllerden ve proteinlerden oluşan mitotik iğ iplikleri sitoplazmada oluşur.
- Sentrioller aralarındaki mikrotübüllerin uzaması nedeniyle birbirinden uzaklaşarak hücrenin zıt uçlarına doğru hareket eder.
- Mikrotübül olan ve mil liflerini oluşturan polar lifler hücrenin kutbundan hücrenin ekvatoruna geçer.
- Kromozomların sentromerlerinde özelleşmiş bölgelerde bulunan kinetokorlar, kinetokor lifleri adı verilen bir tür mikrotübüle bağlanır.
- Kinetokor lifleri, kinetokorları polar liflere bağlayan iğ polar lifleri ile etkileşime girer.
- Kromozomlar hücre merkezine doğru göç etmeye başlar.
Metafaz
Metafazda mil olgunluğa ulaşır ve kromozomlar kutuplardan eşit uzaklıkta olacak şekilde ekvator düzlemine hizalanırlar.
- Çekirdek zarı tamamen kaybolur.
- Polar lifler (iğ liflerini oluşturan mikrotübüller) kutuplardan hücrenin merkezine doğru uzanmaya devam eder.
- Kromozomlar, sentromerlerinin her iki tarafından polar liflere (kinetokorlara) bağlanıncaya dek rastgele hareket ederler.
- Kromozomlar ekvator düzlemine dizilirler.
- Kromozomların en belirgin görüldüğü aşamadır.
- Polar lifler kromozomların sentromerlerini eşit derece de iter ve çeker.
Anafaz
Eşleştirilmiş kromozomlar (kardeş kromatitler ) ayrılır ve hücrenin zıt uçlarına (kutuplarına) doğru hareket etmeye başlar. Kromatitlere bağlı olmayan iğ iplikleri hücreyi uzatır. Anafazın sonunda, her bir kutupta eşit kromozom bulunur.
- Her kromozomda bulunan eşleşmiş sentromerler birbirinden ayrılmaya başlar.
- Eşleştirilmiş kardeş kromatidler birbirinden ayrıldıktan sonra her biri tam kromozom olarak kabul edilir. Bunlara kardeş kromozomlar denilir.
- İğ iplikleri sayesinde kardeş kromozomlar hücrenin zıt uçlarındaki kutuplara hareket eder.
- Kardeş kromozomlar önce sentromere göç ederler. Kromozomlar kutuplara yaklaştıkça kinetokor lifleri kısalır.
- Telofaz için hazırlanan iki hücre kutbu anafaz sırasında daha da uzaklaşır. Anafazın sonunda, her bir kutupta tüm kromozomlar eksiksiz halde bulunur.
Telofaz
Kromozomlar oluşan yavru hücrelerde çekirdek zarı oluşturur.
- Kutup lifleri uzamaya devam eder.
- Zıt kutuplarda çekirdekler oluşmaya başlar.
- Bu çekirdeklerin çekirdek zarfları, ana hücrenin çekirdek ve iç zarından kalan parçalardan oluşur.
- Yeniden çekirdekçik oluşur.
- Kromozomların kromatin iplikleri çözülür.
- Bu değişikliklerden sonra mitoz bölünme büyük oranda tamamlanmıştır. Bir hücrenin genetik içeriği eşit olarak iki hücreye aktarılmıştır.
Sitokinez
Sitokinez, hücre sitoplazmasının bölünmesidir. Anafazda mitozun bitiminden önce başlar ve telofazdan kısa bir süre sonra tamamlanır. Sitokinezin sonunda, genetik olarak özdeş iki yavru hücre oluşur. Bunlar diploid hücrelerdir ve her hücrede aynı sayıda kromozom bulunur.
ÖNEMLİ NOT: Mitoz yoluyla oluşan hücreler, mayoz yoluyla oluşan hücrelerden farklıdır. Mayoz bölünmede dört yavru hücre oluşur. Bu hücreler orijinal hücrenin yarısı kadar kromozom içeren haploid hücrelerdir. Üreme hücreleri mayoz bölünme ile oluşur. Üreme hücreleri döllenme sırasında birleştiğinde, bu haploid hücreler diploid hücre haline gelir.
Hazırlayan: Rabiye Baştürk
