Kimyasal indikatör (gösterge), çözeltideki koşullar değiştiğinde belirgin gözlemlenebilir değişime uğrayan maddelerdir. Bu bir renk değişikliği, çökelti oluşumu, kabarcık oluşumu, sıcaklık değişikliği veya ölçülebilir başka bir özellik olabilir. Kimya ve diğer bilimlerde karşılaşılabilecek başka bir gösterge türü ise bir cihaz veya alet üzerindeki bir işaret veya ışıktır. Bu cihazlar basıncı, hacmi, sıcaklığı veya bir ekipmanın durumunu gösterebilir.
Gösterge Örnekleri
- Bir pH indikatörü, solüsyondaki dar pH değerleri aralığında bile renk değiştirir. Farklı renkler gösteren ve belirli pH sınırları arasında hareket eden birçok farklı pH göstergesi mevcuttur. En bilinen örnek turnusol kağıdıdır. Mavi turnusol kağıdı asidik koşullarda kırmızıya dönüşürken, kırmızı turnusol kağıdı bazik koşullar altında maviye döner.
- Floresan, adsorpsiyon göstergesidir. Boya, gümüş iyonunun klorür ile tamamlanmış reaksiyonunu göstermek için kullanılır. Gümüş klorür olarak klorürü çökeltmek için yeterli gümüş eklenir, fazla gümüş yüzeye adsorbe edilir. Floresein yeşilimsi sarıdan kırmızıya renk değişimini göstermek için adsorbe edilmiş gümüş ile birleşir.
- Diğer floresan indikatör türleri seçilen moleküllere bağlanmak üzere tasarlanmıştır. Floresans tespit edilmek istenen türlerin varlığını gösterir. Moleküllerin radyoizotoplarını belirlemek içinde benzer bir teknik kullanılır.
- Titrasyonun son noktasını belirlemek için indikatör kullanılabilir. Bu durumda renk oluşu veya kaybı olabilir.
- Göstergeler, bulunmak istenen molekülün varlığını veya yokluğunu göstermektedir. Örnek olarak kurşun testlerinde, gebelik testlerinde ve nitrat testlerinde indikatörler kullanır.
İndikatörde Olması Gereken Özellikler
Kimyasal göstergelerin yararlı olması için hem hassas hem de kolayca tespit edilebilir olması gerekir. Ancak gözle görülür bir değişiklik göstermesi gerekli değildir. Göstergenin türü nasıl kullanıldığına bağlı olarak değişir. Örnek olarak spektroskopi ile analiz edilen bir numunede çıplak gözle görülemeyen bir gösterge kullanılabilirken bir akvaryumdaki kalsiyum testi için belirgin bir renk değişikliği göstermesi gerekir.
İndikatörde bulunan bir diğer önemli özellik ise numunenin koşullarını değiştirmemesidir. Örnek olarak metil sarısı alkali bir çözeltiye sarı bir renk verir ancak çözeltiye asit eklenirse pH nötr olana kadar sarı renkte kalır. Bu noktadan sonra renk sarıdan kırmızıya döner. Metil sarısı düşük seviyelerdeki asit çözeltilerini değiştirmez.
Metil sarısı genel olarak milyonda bir oranında oldukça düşük konsantrasyonlarda kullanılır. Bu küçük miktar gözle görülür bir renk değişikliği görmek için yeterlidir ancak numunenin kendisini değiştirmek için yeterli değildir. Peki bir numuneye aşırı miktarda metil sarısı eklenirse ne olur? Bu durumda sadece herhangi bir renk değişikliği görülmez aynı zamanda çok fazla metil sarısının eklenmesi numunenin kimyasal bileşimini değiştirir. Bazı durumlarda büyük numunelerden küçük bir miktar alınarak test edilir böylece indikatörün kimyasal bir değişiklik oluşturup oluşturmadığı test edilmiş olur.
Kimyasal Göstergeler Nereden Alınır?
Kimyasal indikatörler sterilizasyon ve enfeksiyon önleme ürünleri satışı yapan şirketlerden alınabilir. Hangi kimyasal indikatörlerin satın alınacağına karar verirken izlenen sterilizasyon yöntemleri, performans, marka adı, maliyet, ürün çeşitliliği, onaylanmış uygulamalar ve kullanım kolaylığına dikkat edilir. Tedarikçi seçimi hakkında daha fazla bilgi almak için ISO 14161’e bakılmalıdır.
Sterilizasyon İçin Kullanılan Farklı Kimyasal İndikatör Türleri
| KİMYASAL GÖSTERGE TÜRLERİ | NE GÖSTERİRLER | UYGULAMA ÖRNEKLERİ | |
| TİP 1 KİMYASAL GÖSTERGELERİ : PROSES GÖSTERGELERİ | Sterilizasyon sürecine maruz kalma durumunu gösterirler.İşlenmiş ve işlenmemiş ürünleri ayırt etmeye yardımcı olurlar. | Paketin dışına yerleştirilmiş gösterge bandı veya gösterge etiketleri | |
| TİP 2 KİMYASAL GÖSTERGELERİ : ÖZEL KULLANIM | Standartlar tarafından tanımlanan özel testlerde kullanılırlar. | Bowie Dick testi, hazne içindeki hava tahliyesinin ve buhar penetrasyonunun verimliliğini kontrol etmek amacı ile kullanılır. | |
| TİP 3 KİMYASAL GÖSTERGELERİ : TEK DEĞİŞKENLİ | Kritik bir parametreye tepki verir. | Belirli bir sıcaklıkta eriyen kimyasal bir pelet. | |
| TİP 4 KİMYASAL GÖSTERGELERİ : ÇOK DEĞİŞKENLİ | İki veya daha fazla kritik parametreye tepki verir. | Belirli bir süre boyunca tutulan sıcaklığı ölçer. | |
| TİP 5 KİMYASAL GÖSTERGELERİ : ENTEGRE GÖSTERGELER | Bir dizi sterilizasyon döngüsü boyunca tüm kritik parametrelere tepki verir. | Paketlerin içine yerleştirilmiş hareketli ön göstergeler ve çeşitli sterilizasyon döngülerinde kullanılabilir | |
| TİP 6 KİMYASAL GÖSTERGELERİ : EMÜLATÖRLER VEYA DÖNGÜYE ÖZGÜ GÖSTERGELER | Belirtilen sterilizasyon döngüleri için tüm kritik parametrelere tepki verir. | Belirli döngülere yanıt veren ve bunları izleyen paketlere yerleştirilen şeritler (Örnek olarak Prevacuum 270 °F /132°C, 10 dakikalık buhar sterilizasyon döngüleri). |
İndikatörlerin Çalışma Mekanizması
Kimyasal göstergeler belirli bir işlemde parametrelerin yeterli düzeye ulaşıp ulaşmadıklarını kontrol etmek amacı ile kullanılır. Kimyasal indikatör zaman, sıcaklık ve sterilant gibi önceden belirlenmiş kritik parametrelere maruz kaldıktan sonra insan gözüyle görülebilen fiziksel veya kimyasal bir değişim oluşturur, bir veya daha fazla kimyasal kullanılabilir.
Fiziksel olarak değişen kimyasal indikatör tasarımına örnek olarak kimyasal indikatörün buhara maruz kaldığında kimyasal bir pelet katı fazdan sıvı faza geçerek buhar indikatör şeridi oluşturur. Sıvı halde iken malzeme kağıt şerit boyunca fitillenir ve kimyasal gösterge camdan görülebilir.
İkinci tip kimyasal gösterge kimyasal bir değişiklik oluşturmak için bir veya daha fazla kimyasal reaksiyon kullanır. Gösterge mürekkebinde bulunan kimyasal, sterilizasyon işleminde bir veya daha fazla kritik parametreye tepki gösterir. Gösterge, mürekkebin rengini son noktadaki renge dönüştürmek ve değiştirmek için reaksiyona girer.
Kimyasal İndikatörler Ne için Kullanılır?
Tıbbi Cihazları Geliştirme Derneği (AAMI) ve Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO) tarafından tanımlanan kimyasal göstergeler (CI), iyi bir sterilizasyon için gerekli parametrelerden birinin veya daha fazlasının varlığında kullanılan cihazlardır. Özel bir sterilizasyon ekipmanı testinde kullanılırlar. Örnek olarak ambalajların içindeki ürünlere sterilize edici maddenin iyi nüfuz edip etmediğini kontrol etmek için kimyasal göstergeler kullanılır. Kimyasal göstergeler dahili ve harici göstergeler olarak rutin performans testlerinde ve yük salımının bir parçası olarak kullanılırlar.
Kimyasal göstergelerin sterilizasyon koşullarını doğru şekilde gösterip göstermediğinden emin olmak için biyolojik göstergeler ve fiziksel monitörler kullanılarak kapsamlı kalite kontrol uygulaması yapılmalıdır. Bunun sonucunda steril olmayan bir cihazla karşılaşılırsa, arızalı ekipman ve teknisyen hataları gibi noktalara dikkat edilmelidir. Sterilizasyonda kimyasal indikatörlerin kullanımı tıbbi cihazların etkili bir şekilde yeniden işlenmesini güvenli kılar.
| İsim | Asit Rengi | pH Renk Değişimi Aralığı | Ana renk |
| Metil menekşe | Sarı | 0.0 – 1.6 | Mavi |
| Timol mavisi | Kırmızı | 1.2 – 2.8 | Sarı |
| Metil portakal | Kırmızı | 3.2 – 4.4 | Sarı |
| Bromokresol yeşili | Sarı | 3.8 – 5.4 | Mavi |
| Metil kırmızısı | Kırmızı | 4.8 – 6.0 | Sarı |
| Turnusol | Kırmızı | 5.0 – 8.0 | Mavi |
| Bromotimol mavisi | Sarı | 6.0 – 7.6 | Mavi |
| Timol mavisi | Sarı | 8.0 – 9.6 | Mavi |
| Fenolftalein | Renksiz | 8.2 – 10.0 | Pembe |
| Timolftalein | Renksiz | 9,4 – 10,6 | Mavi |
| Alizarin sarı R | Sarı | 10.1 – 12.0 | Kırmızı |
Hazırlayan: Rabiye Baştürk
