Karbondioksit kelimesini sanırım duymayan yoktur. Tıpkı insanlar gibi bitkiler de nefes alan canlılardır ve nefes alıp veren canlılarda solunumun yan ürünü olarak ortaya çıkan karbondioksit gazı solunur. Karbondioksit kelimesini duymak bile insana hafiften bir ürperti veriyor. Adeta ölümcül bir silah gibi. Böyle görülmesinin nedeni ise küresel ısınmaya sebep olan sera gazlarının büyük çoğunluğunun karbondioksitten oluşmasıdır. Peki sanıldığı kadar zararlı ve ölümcül derecede tehlikeli mi? Bu sorunun cevabını vermeden öncelikle karbondioksiti yakından tanıyalım.
Karbondioksit nedir?
Karbondioksit, kimyasal formülü CO2 olan renksiz ve kokusuz bir gazdır. Aslında katı hali de mevcuttur. Bozulma riski olan ve uzun yol için gerekli gıdalar için sıkça kullanılır, özellikle de dondurma için. Halk arasında şoklama olarak bilinen bu gıda koruma yöntemi katı CO2 ile yapılır. Ortam sıcaklığı arttıkça katı olan CO2 sıvılaşmadan doğrudan gaz fazına geçer.
Karbondioksit atmosferde %1 civarındadır. Binlerce yıldır açık havadaki CO2 seviyesi 400 ppm’in üzerine çıkmamıştır. Ancak bu oran kapalı ortamlarda değişiklik gösterir. İç mekanlarda CO2 seviyesi 1000 ppm ve hatta 2000 ppm civarına kadar yükselebilir.
Korbondioksitin kaynağı nedir?
Yukarıda CO2 seviyesinin iç mekanlarda arttığını söylemiştir. Tabiki bu seviye kendiliğinden artmaz. Kimyasal üretim yapan tesislerde ara ürün veya atık olarak CO2 çıkması, bu artışa neden olabilecek sebeplerden bir kaçıdır. Aslında bu üretim tesislerinden daha fazla CO2 üreten bir şey var, insan. Evet insanlar her bir nefes alış-verişlerinde ortamdaki CO2 derişimini arttırılar. Mesela çok kalabalık olan bir ortamda nefes alamıyor gibi hissettiğiniz oldu mu? Sanki ortamdaki tüm oksijen bitmiş gibi, işte bunun nedeni her nefes verişimizde ortama CO2 vermemiz. Yani kapalı bir ortamda ne kadar çok insan varsa o kadar çok CO2 birikiyor. Bu nedenle CO2 belli bir seviyeye ulaştığında artık nefes alamıyormuşuz hissine kapılırız.
Ayrıca C kaynaklı maddeleri yakmak da CO2 artışına neden olur. Çünkü C kaynaklı madde oksijen ile verdiği yanma tepkimesi sonucu ortama CO2 salınımı yapar. Sigara içmek, gaz ve odun sobaları kullanmak, şömineyi yakmak gibi açık alev olan her şey CO2 üretir.
Karbondioksitin insan vücudundaki etkileri nelerdir?
CO2 sanıldığının aksine zehirli değildir. Hayatımızın temel bir gereksinimidir. Ve hatta canlılığın devamı için en gerekli maddelerden biridir desek yanlış olmaz. Bitkiler CO2’i kullanarak fotosentezi gerçekleştirir. Hücrelerimizden kanımıza aktarılan CO2 akciğerlerimiz yoluyla dışarı atılır. Eğer kandaki CO2 seviyesi artarsa vücudumuz daha fazla nefes almamız için bizi teşvik eder. Daha hızlı nefes almamızı sağlayarak artan CO2 seviyesini düşürmeye çalışır. Yani CO2 bize yaşama dürtüsü verir.
CO2 boğucu bir gazdır. Tabi bu yüksek derişimdeki CO2 seviyeleri için geçerlidir. Ortamdaki CO2 çok fazla artarsa vücut yeterli oksijeni alamaz ve iyi şekilde çalışmaz. 2500 ppm’in üzerinde CO2 derişimi düşünme gücümüzü azaltır. Hatta yorgunluk ve baş ağrısına neden olabilir. Yani uzun süre aynı kapalı ortamda ders çalışırken bir süre sonra iyi algılayamadığımızda veya yorgunluk hissettiğimizde çıkıp bir temiz hava almak pek de yanlış sayılmaz. Şimdi CO2 derişimlerinin sağlığımızda nasıl etkileri olabileceğini aşağıdaki tablo ile inceleyelim.
CO2 Derişimi | Sağlığa Etkileri |
< 1000 ppm | Sağlığa olumsuz bir etkisi yok |
1000 ppm- 2500 ppm | Yorgunluk hissi ve odaklanma problemi |
2500 ppm-5000 ppm | Baş ağrısı, yorgunluk, uyuşukluk |
5000 ppm- 40000 ppm | Solunum cihazı gereksinimi, şiddetli baş ağrısı |
40000 ppm- 100000 ppm | Yaşam tehlikesi, baş dönmesi, hızlı kalp atışı, terleme, bilinç kaybı |
>100000 ppm | Dakikalar içinde bilinç kaybı, koma, ölüm tehlikesi |
Tabloya baktığımızda oldukça iç karartıcı geliyor. Ancak günlük hayatta >50000 ppm seviyesindeki CO2 ile karşılaşmak pek olası değildir. Ancak terk edilmiş kömür madeninin bodrumunun sızdırmasıyla bu kadar yüksek bir CO2 derişimi ile karşılaşılabilir. Bu da oldukça düşük bir ihtimaldir. Ancak siz yine de başım ağrımasın, uyuşuk uyuşuk gezmeyeyim diyorsanız ara ara bulunduğunuz ortamları havalandırın.
Karbondioksit hakkında ilginç bilgiler
Çoğu insanın CO2 hakkında bilmediği bu bilgiler sizi de biraz şaşırtabilir. Bakalım nelermiş bu ilginç bilgiler;
- Yetişkin bir insan bir günde yaklaşık olarak 1 kg (2.3 Ibs) karbondioksit üretir. Yani bir kişi her gün 290 g karbon salınımı gerçekleştirir.
- Çok hızlı nefes almak karbondioksit seviyesini hızla azaltır. Ancak bu bayılma hissi gibi bir etki gösterir. Tam tersi şekilde çok yavaş nefes almak, uyurken solunum yetmezliğine ve böbreklerin atması gereken iyonların birikmesine ayrıca böbreklerde aşırı bikarbonat iyonunun birikmesine neden olur. Yani her şey dozunda olmalı.
Hazırlayan: Rabiye Baştürk
Kaynak: 1 (Erişim: Temmuz 17, 2019) 2 (Erişim: Temmuz 03, 2019)