Hidrometre, genellikle bir sıvının yoğunluğunu test etmek için kullanılan cam tüpten yapılan ağırlıklı bir ölçüm aracıdır. Hidrometrenin çalışma prensibi, katı maddenin sıvıya asılması ile katının yer değiştiren sıvı ağırlığı ile aynı oranda yüzmesine neden olmasıdır. Bu durum, cihazın daha az yoğun bir sıvı içinde daha aşağıya batacağı anlamına gelir. Bira yapmak için veya bira ve diğer fermente içeceklerin oluşum süreçlerini izlemek için hidrometreler kullanır çünkü maya, şekeri alkole dönüştürdüğü için sıvı yoğunluğu azalır.
Hidrometre Okuması
1) Hidrometreler bir sıvının yoğunluğunu ölçer, ancak sıvılar sıcaklık değişiklikleri ile genişler veya büzülür. Doğru bir okuma yapabilmek için hidrometreler tasarlandığı sıcaklıkta test edilmelidir. Uygun olan bu sıcaklık değeri hidrometrenin etiketinde veya kullanım kılavuzunda belirtilmelidir.
Çoğu homebrew hidrometresi 15-15,6 °C (59-60 °F) sıcaklıkta kalibre edilir iken çoğu laboratuvar hidrometresi 20,0 °C (68 °F) sıcaklıkta kalibre edilir.
Hidrometreler zaman içinde hassasiyetlerini kaybedebilir. Eski bir hidrometre kullanılıyorsa, kullanmadan önce test edilmeli gerekir.
2) Sıvının sıcaklığını ölçülür ve bu değer hidrometre için uygun görülen sıcaklıktan bir veya iki dereceden fazla ise, sonuç not edilir. Ölçüm hatalı yapılabilir, ancak bu durumda yazının sonunda verilen sıcaklık grafiği kullanılarak düzeltme yapılabilir. Homebrew hidrometresi ile maya test ediliyorsa, maya sterilize edilmemiş bir termometre ile kirletilmemelidir. Kabın yan tarafına yapışan yapışkan şeritli termometre kullanılır veya tamamını ölçmek yerine numune alınarak ölçülür.
3) Temiz bir kaba örnek dökülür. Hidrometre kabın yanlarına veya tabanına temas etmeden yüzebileceği kadar büyük şeffaf bir kavanoz veya bardak kullanılır. Bu kaba sıvı örneği aktarılır. Mayalama sırasında gözle görünen fermantasyon belirtileri geçtikten sonra mayayı atılmadan önce şıra test edilir. Sterilize edilmiş bir sifon veya damlalık kullanarak şarap numunesi alınır. Aşırı hassas bir ölçüm yapılacaksa, tam numune eklemeden önce kap bir miktarda sıvı ile durulanır.
4) Hidrometre sıvıya yerleştirilir. Hidrometrenin kuru olduğundan emin olunmalıdır. Sonrasında, hidrometre sıvı içinde kendiliğinden yüzebileceği bir noktaya bırakılır. Hidrometre ampulü yerine oturtulduğunda kavanozun yan taraflarına veya altına değmediğinden emin olunmalıdır.
5) Hidrometre ile sıvı yavaşça karıştırılır. Bunu yapmak cihaza yapışan ve ölçümü bozan hava kabarcıklarının çıkmasını sağlayacaktır. Hidrometre ile sıvı karıştırıldıktan sonra kabarcıkların dağılması beklenmelidir.
6) Sıvı yüzeyinin en alt noktasındaki hidrometre ölçeği okunur. Sıvı hidrometre yüzeyine ve kap duvarlarına yapışarak menisküs adı verilen bir eğri oluşturabilir. Hidrometre seviyesi için okunan değerin sıvı yüzeyinin en düşük noktası için okunup okunmadığı kontrol edilir. Sıvının hidrometreye temas ettiği noktadaki değer kullanılmaz.
7) Hidrometrelerde kullanılan en yaygın ölçek özgül ağırlıktır. Özgül ağırlık, sıvı yoğunluğunun su yoğunluğuna oranıdır. Saf su için 1.000 civarında bir değer okunur. Daha yüksek bir değer okunursa sıvının sudan daha yoğun (daha ağır) ve daha düşük bir okuma yapılırsa sıvının daha hafif olduğu anlaşılır. Şıranın özgül ağırlığı (biraların yerçekimi OG olarak adlandırılır) büyük ölçüde değişir. Şerbet içerisindeki şeker miktarı arttıkça biradaki OG ve alkol içeriği de artar. Biraların OG’leri genel olarak 1.030 ila 1.070 aralığındadır, ancak bu değerden daha yüksek değerler de olabilir.
8) Plato, Balling veya Brix ölçekleri kullanılır. Hidrometre yerine bu ölçeklerden biri kullanabilir. Bu üç birim kullanılarak yoğunluk şu şekilde ölçülebilir;
- Plato skalası bir şeritteki sakkaroz yüzdesini ölçer bu nedenle Plato ölçeğindeki 10 derece şarabın % 10’unun ağırlıkça sukroz olduğu anlamına gelir. Plato ölçeği kullanılarak yapılan ölçümü 0,004 ile çarpılır ve ev yapımı şarabın özgül ağırlık değerine yeterince yakın bir tahmin olduğu için 1 eklenir.
Örnek, 10 derecelik Plato ölçeğinde şıranın özgül ağırlığı 10 x .004 + 1 = 1.040’tır.
- Balling ve Brix ölçekleri bir çözeltideki şeker konsantrasyonunu ölçer, ancak birimler Platon ölçeğindeki değerler hidrometre ile bulunan değerlere daha yakındır. Ticari bira fabrikaları, Brix ölçeğini çeşitli faktörlere göre kalibre ederek daha kesin dönüşüm formülleri kullanır ve kendi testlerini yaparlar.
9) Tüm demleme işlemi sonucunda elde edilen günlük numuneler hidrometre ile test edilir. Eğer art arda iki gün boyunca değerler aynı ise daha fazla şeker alkole dönüştürülmez, yani fermantasyon tamamlanmış demektir. Bu noktada okunan son değer yer çekimi(FG)’dir. Bulunan yer çekimi (FG) değeri ne tür bir demleme yapıldığına ve hidrometre okumasını etkileyen ek bileşenlere bağlıdır. Birkaç istisna dışında, biralar genel olarak 1.007 ile 1.015 arasında bir FG değerine sahiptir. Ev yapımı biralar ilk birkaç denemelerinde tarifte önerilen FG değerini nadiren alırlar. Biranın tadının güzel olması daha önemlidir bu nedenle daha tutarlı bir sonuç elde etmek için ölçümlerin kayıtları tutulur ve süreç incelenmeye devam edilir.
10) Gerçek yerçekimi ve son yerçekimi arasındaki fark ne kadar şekerin alkole dönüştürüldüğünü gösterir. 132.715 x (OG-FG) formülü hacme göre (ABV) alkolü dönüştürmenin bir yoludur. Bunun sadece bir tahmin olduğu ve son yerçekimi 1.010 civarında olan biraların kaliteli biralar olduğu söylenebilir.
Örnek, OG değeri1.041 ve FG değeri 1.011 ise, ABV kabaca 132.715 x (1.041 – 1.011) =% 3.98’dir.
Hidrometrenin Test Edilmesi
- Bir kap su ile doldurulur. Hidrometrenin doğru ölçüm yapıp yapmadığını test etmek için damıtılmış su veya ters ozmoz suyu kullanılır. Mayalama işleminde musluk suyu veya arıtılmamış şişe suyu kullanımı için bir tercih yapılmamışsa ikisi de için de test yapılabilir. Çünkü mineral içeriği değişince sonuçlar da değiştirecektir, ancak bu test seçilen su çeşidi ile yapılan mayalanma işlemi için okumaların nasıl değişeceğini gösterecektir.
- Suyu doğru sıcaklığa getirilir. Hidrometrenin kalibre edildiği sıcaklık değeri hidrometre etiketinde veya kullanım talimatlarında belirtilmelidir.
- Hidrometre suya yerleştirilir ve karıştırılarak hava kabarcıklarının kaybolması beklenir. Hidrometre, mükemmel bir şekilde kalibre edilmişse saf su için 1.000 değerini okunur. Platon veya Balling ölçeği kullanılırsa bir hidrometreden 0.00° değerini okunur.
- Hidrometre yanlış ise düzeltme yapılır. 1.000 dışında bir sonuç alınırsa hidrometre hatalıdır (veya su da mineraller bulunur). Bu hatayı düzeltmek için bundan sonraki okumalara eklenmesi veya çıkarılması gereken miktar not edilir.
Örnek, hidrometre de saf suda 0.999 okursa, tüm ölçümlere 0.001 eklenir.
Örnek, hidrometre musluk suyu için 1.003 okursa, bu musluk suyuyla mayalanmış tüm sıvı ölçümlerinden 0.003 çıkarılır. Su kaynakları değiştirilirse hidrometre tekrar test edilir.
5) Hidrometre de okunan değerler önemli ölçüde hatalı ise genellikle yeni bir tane sipariş etmek genellikle en iyi çözümdür. Çünkü kullanım arttıkça, süreç içerisinde daha fazla hatalı ölçüm yapılır, ancak yenisini almak istemeyenler için hatalı olanı iyileştirmek mümkündür;
- Ölçüm çok düşük ise; ölçüm doğru olana kadar ağırlığı artırmak amacı ile bant, oje veya başka bir malzeme takılır.
- Ölçüm çok yüksek ise; malzeme çıkarmak için kenarı eğilir. Cam tozunu veya keskin kenarları yok etmek için pürüzlü alan oje ile kapatılır.
Hidrometre Kullanım Alanları
- Hidrometre, balıklar için uygun bir habitat oluşturmak için sudaki tuz seviyelerinin ölçümünün yapılmasını sağlar.
- Hidrometre deniz içerisindeki kum seviyelerini ölçer.
- Şefler genellikle yiyeceklerin tuzunu ayarlamak için bu aracı kullanırlar. Yiyeceklerin aşırı tuzlu olmasını önlemenin bir yoludur.
- Meyve suları, çikolatalı içecekler, alkollü ve alkolsüz içeceklerin şeker miktarları hidrometre ile ölçülür.
- Biradaki arpa konsantrasyonu hidrometre ile ölçülür.
Hazırlayan: Rabiye Baştürk
