Element isimleri her ülkede aynı değildir. Birçok ülke Uluslararası Saf ve Uygulamalı Kimya Birliği ( IUPAC ) tarafından kabul edilen element isimlerini benimsemiştir. IUPAC’a göre elementler mitolojik bir kavram, mineral, yer, ülke, veya bilim insanı ismi olarak adlandırılabilir.
Periyodik tabloya bakıldığında, yüksek numaralı elementlerin bazıları onu keşfeden bilim insanlarının isimleriyle adlandırılmıştır. Ancak elementleri keşfeden insanlar bazen net olarak belli değildi. Peki böyle durumlarda elementler nasıl adlandırıldı ve bazı periyodik tablolarda element isimleri neden farklıdır?
İlk Elementlerin Adlandırılması
İlk insanlar elementler ve bileşikler arasında ayrım yapmadı. İlk keşfedilen maddeler, hava ve ateş gibi karışımlardı.Bu maddelerin adları bazen herkes tarafından kabul edilirken, bazen bölgesel farklılıklar nedeniyle farklı şekilde adlandırıldı. Örnek olarak altının adı evrenseldir, sembolü Au’dur ancak önceki adı olan aurum’a göre sembollenmiştir. Bazen ülkeler elementlerin eski isimlerini kullanıyorlar. Örnek olarak Almanlar, su maddesi için hidrojene “Wasserstoff”, “boğucu madde olan nitrojen için “Stickstoff” diyor.
IUPAC Uluslararası İsimleri
Elementlerin adlandırılması sırasında oluşan karışıklıkları önlemek amacıyla elementleri adlandırmak ve sembollerini belirlemek için uluslararası bir sistem kurulması kararlaştırıldı. IUPAC, İngilizce dilinden yararlanarak kimyasal elementlerin resmi isimlerini belirledi. Böylece atom numarası 13 olan elementin resmi adı alüminyum, atom numarası 16 olan elementin resmi adı sülfür oldu. Resmi element isimleri uluslararası yayınlarda kullanılmaktadır ancak araştırmacılar kendi ülkelerinde kabul edilen isimleri de yaygın olarak kullanmaktadır.
Adlandırma Kuralları
Elementleri adlandırmak için uygulanan kurallar:
- Element isimleri özel isimler değildir. IUPAC adı kullanıldığında, element adı bir cümlenin başında olmadığı sürece küçük harflerle yazılır.
- Element sembolleri, bir veya iki harfli sembollerdir. İlk harf büyük harfle yazılır, ikinci harf küçüktür. Örnek olarak kromun sembolü Cr’dir.
- Halojenlerin sonu İngilizce’de -ine olarak biter.
- Soygazların isimleri İngilizce’de -on ile biter. Bu kuralın istisnası helyumdur.
- Yeni keşfedilen elementler, bir kişi, yer, mitolojik referans veya mineral adı gibi adlandırılabilir. Örnek olarak Einsteinyum (Albert Einstein’ın adı ile adlandırılmıştır), kaliforniyum (Kaliforniya şehrinin adıyla adlandırılmıştır), helyum (güneş tanrısı Helios’un adıyla adlandırılır) ve kalsiyum (mineral kaliks’in adıyla adlandırılır) bulunur.
- Elementler onları resmi olarak keşfeden kişiler tarafından adlandırılır. Bir elementin isim alabilmesi için keşfinin doğrulanması gerekir. Geçmişte, keşfeden kişinin kimliği tartışıldığı için bu konu önemli tartışmalara yol açmıştır.
- Bir elementin keşfi onaylandıktan sonra keşiften sorumlu kişi veya laboratuvar önerilen bir adı ve sembolü IUPAC’a gönderir. İsim ve sembol her zaman onaylanmaz. Bazen bunun nedeni sembolün iyi bilinen başka bir kısaltmaya çok yakın olması veya ismin diğer kurallara uymamasıdır. Dolayısıyla tennessin elementinin sembolü Ts değil, Tn’dir ve bu durum TN kısaltmasına çok benzer.
Keşfedilen 118 element onaylanmıştır ve IUPAC tarafından kararlaştırıldığı gibi resmi bir ada ve sembole sahiptir. Son dört element ve sembolü 28 Kasım 2016’da adlandırıldı.
Nobel Ödülü Alan Bilim İnsanlarının İsimlerini Taşıyan Elementler
- Bor (Niels Bohr ),
- Küriyum (Marie ve Pierre Curie ),
- Einsteinyum (Albert Einstein ),
- Fermiyum ( Enrico Fermi ),
- Lavrensiyum ( Ernest Lawrence ),
- Röntgenyum ( Wilhelm Röntgen ),
- Rutherfordiyum ( Ernest Rutherford ),
- Seaborgiyum ( Glenn T. Seaborg ).
Nobel Ödülü Almayan Bilim İnsanlarının Onuruna Adlandırılan Elementler
- Kopernikyum ( Nicolaus Copernicus ),
- Meitneriyum ( Lise Meitner ),
- Mendelevyum ( Dmitri Mendeleev ),
- Nobelyum ( Alfred Nobel )
- Oganesson ( Yuri Oganessian ).
Hazırlayan: Rabiye Baştürk
